intervertebral diskler ne demek?

Intervertebral diskler veya diğer adıyla intervertebral fibrokartilaj, vertebral kolondaki iki komşu vertebra arasında bulunur. Diskler vertebralar arasında fibrokartilajinöz eklem gibi davranırlar. Merkezindeki yumuşak yapısı nedeniyle kısmen hareketlere izin veren ayrıca ligamentöz yapısı nedeniyle omurgaya destek olan bir yapısı vardır.

Yapısı

[[Dosya:Cervical vertebra english.png|küçükresim|250px|

Servikal vertebraya ait bir intervertebral disk

</center>

]] Intervertebral diskler çevresinde anulus fibrosus ismi verilen, ligamentöz yapıda, sağlam halkasal bir kapsülle çevrilidir. Bu kapsülün içerisinde ise nuclous pulposus ismi verilen daha yumuşak bir yapı vardır.¹ Anulus fibrosus Tip 1 ve Tip 2 kollajen oluşan birçok fibrokartilajinöz tabakaya sahiptir. Anulus fibrosusa dayanaıklığını veren yapı Tip 1 kollajendir. Anulus fibrosus içerisinde ise daha elastik ve yumuşak yapılı olan nucleus pulposus bulunur. Bu yapı omurgaya binen yükün disk aralığına eşit dağıtılmasını sağlar. Nucleus pulposusun yapısını mukoprotein yapıda gevşek fibriler yapılar oluşturur. Disk böylece şok emici görevi görür. Nucleus pulposus embriyonik notokord'un kalıntısıdır.²

Üst boyun omurları dışında tüm omurlar arasında disk bulunur. Boyun omurlarından olan atlas (C1) ve aksis (C2) arasında disk bulunmaz. Atlas halkasal yapıda olup, aksisin çıkıntısı ekseninde rotasyonel hareket yapar. İnsan omurgasında toplam 23 disk bulunmaktadır: 6 tane servikal (boyun) bölgesinde, 12 tane torakal (sırt) bölgesinde, 5 tane lomber (bel) bölgesinde bulunur.³ Diskler bir üst ve bir altındaki omurganın seviyesine göre isimlendirilir. Örneğin servikal 5. ve 6. omurga arasındaki disk C5-6 (C = cervikal) diski olarak isimlendirilir.

Gelişimi

Anne karnında gelişim ve doğumda vertebral disklerin kanlanması hemen komşuluğundaki kemik yüzeyden ve anulus fibrosustan sağlanır. Erişkin çağa gelindiğinden diskin kanlanması ortadan kalkar. Bu yüzden diskler avasküler yani kanlanmayan yapılardır.⁴

Intervertebral disk aralığı

Intervertebral disk aralığı X-ray görüntülemede komşu iki omurga kemiği arasındaki boşluktur. Normal sağlıklı erişkinlerde bu boşluk diskin büyüklüğüne işaret eder. Disk enfeksiyonu (diskit) ve birçok omurga rahatsızlığında bu yükseklik değişebilir.

Fonksiyonu

Intervertabral diskler, her iki vertebrayı birbirinden ayırır ve şok emici görevi görür. Omurgaya yüklenme durumunda nucleus pulposus bu yüklenme basıncını disk aralığına eşit olarak dağıtır. Nucleus pulposus büyük vakuollu notokorda hücrelerinden, küçük kondrosit benzeri hücrelerden, kollajen fibrillerinden ve hyaluronik asite bağlanan proteoglikanlardan oluşur. Bu proteoglikanlar zincirler oluşturarak disk içerisindeki onkotik basıncı arttırırlar. Bu sayede disk dışından disk içeriğine su geçişi sağlandır. ileri yaşla birlikte bu glikanların miktarı azaldığından disk içeriğindeki sıvı azalır ve disk esnekleğini kaybetmeye başlar. Disk yapısı bu nedenle bozulur ve disk yüksekliği azalır.⁵

Klinik anlamı

Fıtıklaşma

Spinal disk herniasyonu; dengesiz mekanik kuvvetler altında, deforme olmuş anulus fibrosusda oluşan defektten nucleus pulposusa ait kısmın dışarı çıkması olarak tanımlanır. Bu durum yüksek fiziksel aktivitelerde, travma sonrası veya kronik dejeneratif değişikliklerle birlikte kötü duruş poziyonu ve ""Propionbacterium acnes"" enfeksiyonu eklendiğinde ortaya çıkma ihtimali artar.⁶ Fıtıklaşan nucleus pulposus komşuluğundaki sinir köklernine baskı uygulamaya başlar ve bu nedenle radiküler semptomlar ortaya çıkmaya başlar. Bu radiküler semptomlar parestezi, uyuşma, ağrı, his kaybı, kuvvet kaybı gibi birçok semptomdan oluşabilir.

Başka bir tür fıtıklaşma çeşidi ise nucleus pulposusun dikey yönde kemik içerisine fıtıklaşmasıdır ve Schmorl nodülü olarak isimlendirilir.⁷

Dejenerasyon

40 yaşından önce Manyetik rezonans görüntülemede (MRG) insanların %25'inde birden çok seviyede disk dejenerasyonu bulguları izlenir. 40 yaşının üstünde bu oran %60'lara kadar çıkmaktadır.⁸. Bu bulguların omurganın yaşlanmasının doğal sonucu olarak ortaya çıkar ve ağrı ile ilişkili değildir.⁹

Yaşlanma sürecinde nucleus pulposus içerisindeki proteoglikanların azalmasına bağlı sıvı kaybı olur. Bunun sonucunda diskte yükseklik kaybı meydana gelmeye başlar. Bu nedenle diskin şok absorbe etme yeteneği azalır. Disk aralığının bu nedenlerden dolayı azalması insanların yaşlandıkça boylarının kısalmasının sebeplerinden biridir. Disk komşuluğundaki kartilaj kemik yüzeylerde incelme ve çatlamalar meydana gelmeye başlar. Bu durumu skleroz olarak isimlendirilir.¹⁰ Since the fissures are formed in the annulus fibrosus due to osteo-arthritic bones or degeneration in general, the inner nucleus pulposus can seep out and put pressure on any number of vertebral nerves.¹¹ Fıtıklaşmış bir disk içeriği hafif ve ağır şiddette siyatik ağrısına sebep olabilir. Bu durum fizik tedavi veya bazı durumlarda cerrahi tedavi gerektirir. Diğer dejeneratif disk hastalıkları içerisinde diffüz idiyopatik skeletal hiperostoz (DISH)¹² omurganın liagamanlarında meydana gelen kalsifikasyon nedeniyle omurgada ağrı, hareket kısıtlılığı ve eğrilikler ortaya çıkabilir.

Skolyoz

Skolyoz omurgadaki normal sınırların dışındaki eğriliklere verilen genel bir isimdir. Kimi insanda ağrı yapabileceği gibi kimi insanda yapmayabilir. Başka omurga rahatsızlıkları intervertebral disklerin yapısını etkileyebilir. Örneğin skolyoz hastalarında omurga fazladan kemikleşme ve kalsiyum depozitleri vardır, hatta bazı vakalarda disklerde bile kalsifikasyon izlenebilmektedir.¹³